ในการควบคุมคุณภาพของการผลิต การทดสอบ และการตรวจวัดทางวิทยาศาสตร์ เครื่องมือวัดถือเป็นหัวใจสำคัญที่ช่วยยืนยันความถูกต้องของข้อมูล หากเครื่องมือเหล่านี้ไม่ผ่านการสอบเทียบหรือการตรวจสอบอย่างถูกต้อง ผลการวัดที่ได้อาจคลาดเคลื่อน ส่งผลให้เกิดความผิดพลาดในกระบวนการผลิตหรือการตัดสินใจ ดังนั้น เพื่อให้เข้าใจอย่างถูกต้องเกี่ยวกับการจัดการเครื่องมือวัด จำเป็นต้องทำความเข้าใจกับคำสำคัญที่เกี่ยวข้อง เช่น การสอบเทียบ (Calibration) และ การทวนสอบ (Verification) ซึ่งแม้จะมีความสัมพันธ์กัน แต่มีจุดประสงค์และขอบเขตที่แตกต่างกัน.
ความหมายของคำว่า การสอบเทียบ (Calibration)
การสอบเทียบ (Calibration) คือ ชุดของการดำเนินการทางมาตรวิทยา (Metrological Operations) เพื่อหาความสัมพันธ์ระหว่าง ค่าชี้บอกโดยเครื่องวัด หรือระบบการวัด กับค่าสมนัย (True Value) ที่ทราบของปริมาณที่วัด ทั้งหมดนี้ต้องอยู่ภายใต้เงื่อนไขแวดล้อมที่กำหนดไว้ และต้องมีการรายงานผลการวัดออกมาเป็นหน่วยที่สามารถสอบกลับได้ถึงหน่วยสากล (SI Unit) พร้อมระบุค่าความไม่แน่นอนของการวัด (Uncertainty of Measurement).
จุดประสงค์ของการสอบเทียบ
· เพื่อยืนยันว่าเครื่องมือวัดให้ค่าที่ถูกต้องและเป็นมาตรฐาน
· เพื่อประเมินความคลาดเคลื่อน (Error) ของเครื่องมือ
· เพื่อกำหนดว่าควรปรับแต่งหรือซ่อมแซมเครื่องมือหรือไม่
· เพื่อให้มั่นใจว่าเครื่องมือวัดมีผลการวัดที่น่าเชื่อถือและสามารถใช้ในการควบคุมคุณภาพได้
ความหมายของคำว่า การทวนสอบ (Verification)
การทวนสอบ (Verification) คือ กระบวนการตรวจสอบหรือยืนยันว่าเครื่องมือวัดยังคงมีคุณสมบัติและความแม่นยำอยู่ในเกณฑ์ที่ยอมรับได้ ตามขอบเขตการใช้งาน โดยจะเปรียบเทียบกับค่าความผิดพลาดสูงสุดที่ยอมรับได้ (Maximum Permissible Error). ผลของการทวนสอบจะใช้เพื่อการตัดสินใจว่าเครื่องมือนั้นสามารถใช้งานต่อได้ ต้องซ่อมแซม หรือติดป้ายห้ามใช้.
ความแตกต่างระหว่าง การสอบเทียบ และ การทวนสอบ
| หัวข้อ | การสอบเทียบ (Calibration) | การทวนสอบ (Verification) |
| วัตถุประสงค์ | หาความสัมพันธ์ระหว่างค่าที่วัดกับค่ามาตรฐาน | ตรวจสอบว่าเครื่องมือยังอยู่ในเกณฑ์ที่ยอมรับได้ |
| การระบุค่าความไม่แน่นอน | ต้องระบุ | ไม่ต้องระบุ |
| ผลลัพธ์ที่ได้ | ค่าความคลาดเคลื่อน, ค่าความไม่แน่นอน | ผ่าน / ไม่ผ่าน |
| ผู้ดำเนินการ | ห้องปฏิบัติการที่ได้รับการรับรอง (ISO/IEC 17025) | เจ้าหน้าที่ผู้ใช้งานในองค์กร |
การสอบเทียบเป็นกระบวนการเชิงลึกที่ยืนยันความถูกต้องของเครื่องมือวัดในระดับมาตรฐานสากลขณะที่การทวนสอบเป็นการตรวจเช็กเพื่อความมั่นใจในการใช้งานประจำวัน ทั้งสองกระบวนการจึงเป็นส่วนสำคัญของระบบบริหารคุณภาพที่ดี.
FAQ : คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับการสอบเทียบและการทวนสอบ
Q: จำเป็นต้องทำทั้งการสอบเทียบและการทวนสอบหรือไม่?
A: จำเป็น เพราะการสอบเทียบให้ความมั่นใจในความถูกต้องเชิงมาตรฐาน ส่วนการทวนสอบช่วยควบคุมคุณภาพระหว่างรอบการสอบเทียบ.
Q: การทวนสอบสามารถทำเองได้ไหม?
A: ทำได้ หากมีเครื่องมืออ้างอิงที่เหมาะสมและควรบันทึกผลไว้เป็นเอกสารทุกครั้ง.
Q: ใบรับรองการสอบเทียบต้องมีอะไรบ้าง?
A: รายละเอียดเครื่องมือ วันที่สอบเทียบ ข้อมูลอ้างอิง ผลการวัด ค่าความไม่แน่นอน และการสอบกลับถึงมาตรฐานแห่งชาติ.
Q: การสอบเทียบต้องทำโดยใคร?
A: ต้องทำโดยห้องปฏิบัติการที่ได้รับการรับรองตามมาตรฐาน ISO/IEC 17025.
Q: การทวนสอบไม่ต้องมีค่าความไม่แน่นอนจริงหรือ?
A: จริง เพราะเป้าหมายคือการตรวจสอบว่าเครื่องมืออยู่ในเกณฑ์ที่ยอมรับได้ ไม่ใช่การวิเคราะห์เชิงลึก.
